Lateralizacja-co to jest?

LATERALIZACJA – CO TO JEST?

Proces lateralizacji rozwija się już w okresie niemowlęcym. Badania pokazują, że do 6 miesiąca życia nie obserwuje się różnic w zakresie preferencji jednej z rąk. W 7 miesiącu życia jedna z półkul mózgowych zaczyna przejawiać przewagę czynnościową i wtedy zaczynamy obserwować, że dziecko posługuje się chętniej jedną lub drugą ręką. Gdy ta preferencja będzie już wyraźna, można mówić o wczesnej lateralizacji. Między 2 a 3 rokiem życia można zaobserwować zanik przejawów lateralizacji kończyn górnych. Może wynikać to z tego, że doskonali się umiejętność chodzenia, biegania, która jest czynnością symetryczną, angażującą w tym czasie intensywniej pracę jednocześnie obydwu półkul mózgowych. Jeśli oddziaływanie półkul mózgowych jest na podobnym poziomie, to nie występuje dominacja w obrębie rąk. Gdy czynność chodzenia staje się umiejętnością zautomatyzowaną, dziecko znowu zaczyna wyraźnie preferować jedną z rąk. W wieku 6–7 lat zwykle ustala się dominacja jednej z rąk. Lateralizacja wykształca się do 12–14 roku życia, choć badacze nie są zgodni dokładnie, kiedy ostatecznie się to dzieje – jedni twierdzą, że wcześniej, a inni, że później.

Lateralizacja to inaczej stronność ciała, a więc większa sprawność jednej strony ciała od drugiej, która nie ogranicza się wyłącznie do pracy rąk, choć najwyraźniej zaznacza się właśnie w czynnościach manualnych. Występuje ona również w przypadku nóg oraz parzystych narządów zmysłu (oczu, uszu).

Rodzaje lateralizacji:

Lateralizacja jednorodna – prawostronna. Dziecko posługuje się prawą ręką w manipulacji – rysuje, trzyma łyżkę itp., kopie piłkę prawą nogą i na tej nodze wykonuje podskoki, zagląda prawym okiem do lunetki, albo do dziurki od klucza, przystawia zegarek do prawego ucha, aby posłuchać tykania. U tego dziecka mamy dominację lewej półkuli mózgowej – w sferze ruchowej.
Lateralizacja jednorodna – lewostronna (występuje zdecydowanie rzadziej). Dziecko preferuje wykonywanie wszystkich czynności lewą ręką – rysuje, trzyma łyżkę itp., kopie piłkę lewą nogą i na tej nodze wykonuje podskoki, zagląda lewym okiem do lunetki, butelki, albo dziurki od klucza, przystawia zegarek do lewego ucha – u tych dzieci w sferze ruchowej dominuje prawa półkula mózgowa.

Lateralizacja jednostronna (zarówno prawo- jak i lewo- daje większą gwarancję precyzji i ekonomii ruchów).

Lateralizacja nieustalona – jest stanem przejściowym u małego dziecka do czwartego roku życia nie powinna budzić niepokojów. Gdy utrzymuje się po szóstym roku życia może świadczyć o opóźnieniu procesu lateralizacji. Może występować wtedy, gdy w jakimś wariancie dominacja jest ustalona, np. leworęczność, oburęczność, obunożność. Dziecko jest niezdecydowane, czy rysować lewą, czy prawą ręką, przekłada łyżkę, widelec, ma problemy z decyzją, na której nodze skakać, najczęściej nie skacze w ogóle na jednej nodze, niezdecydowanie przekłada lunetkę, zegarek.
Lateralizacja skrzyżowana (niejednorodna) – w takim przypadku dziecko może być np. praworęczne i jednocześnie leworęczne, (albo odwrotnie) – każdy z narządów ruchu i zmysłów wykazuje wyraźną przewagę, ale występuje ona po przeciwnych stronach.

Najprostszym sposobem, by ustalić dominację, jest przeprowadzenie testu, który składa się z kilku zadań (minimum 3 z jednego zakresu):

próby do badania lateralizacji

w zakresie oczu:

patrzenie przez kalejdoskop,
patrzenie przez rolkę papieru ,,lunetka” – kartka zwinięta w rulon,
zaglądanie okiem do butelki, wazonu,
patrzenie przez otwór wycięty w kartce,
patrzenie przez dziurkę od klucza,

w zakresie rąk:

wrzucanie koralików do kubeczka,
mieszanie łyżeczką w kubeczku,
zgięcie papieru w kulkę,
sięganie po wybrany przedmiot,
budowanie wieży z klocków,
odrzucanie małej piłeczki,
demonstrowanie wkręcania żarówki,

w zakresie uszu:

słuchanie tykania budzika,
słuchanie szumu dużej muszli,

w zakresie nóg:

kopanie piłki,
zatrzymanie toczącej piłki,
podskakiwanie na jednej nodze,
przesuwanie nogą leżącego na podłodze przedmiotu,
wchodzenie lub schodzenie ze schodów (obserwacja, którą nogą rozpoczyna czynność).

Lateralizacja jest integracyjnym procesem rozwoju, na tym polu również możemy wspomagać rozwój naszego dziecka.

Oto propozycje kilku prostych zabaw, ćwiczeń, dzięki którym dzieci lepiej będą różnicować stronę lewą od prawej, będą swobodniej orientować się w schemacie własnego ciała oraz w kierunkach przestrzennych, a także dzięki nim mogą doskonalić percepcję wzrokową, koordynację wzrokowo – ruchową, oraz sprawność w zakresie małej motoryki:

orientację w schemacie ciała i przestrzeni:

utrwalenie poprawnego rozumienia pojęć i określeń dotyczących pozycji ciała i prostych ruchów ( prawa, lewa, do góry, na dół, niżej, wyżej, prosta, zgięta);
utrwalanie rozróżniania stron ciała: pokaż prawą rękę, lewą nogę, prawe ucho;
określanie na obrazku położenia poszczególnych przedmiotów w przestrzeni: na, pod, przed, za, obok, w;
rysowanie przedmiotów w odpowiednim położeniu (np.: na środku kartki narysuj dom, obok domu stoi buda, na budzie siedzi kot, itp.);
chodzenie pod dyktando: idź dwa kroki do przodu, trzy kroki w lewo, dwa kroki w prawo, jeden krok do tyłu, itp.;
odtwarzanie konstrukcji z plasteliny i materiałów przyrodniczych (patyczki, liście, kamyki, piasek), tworzenie własnych konstrukcji i nazywanie położenia elementów.

percepcja wzrokowa:

układanie puzzli, obrazków z elementów w całość;
zaznaczanie różnic i podobieństw pomiędzy podobnymi ilustracjami, zdjęciami;
układanie wg wzoru; komponowanie własnych wzorów;

koordynacja wzrokowo-ruchowa:

kreślenie w powietrzu kształtów geometrycznych, liter, cyfr;
kreślenie linii poziomych, pionowych, ukośnych, kształtu koła;
rysowanie tzw. leniwej ósemki;
rysowanie, malowanie na dużych arkuszach;
wypełnianie kolorem obrazków konturowych;
rysowanie po śladzie – tzw. ćwiczenia grafomotoryczne;
obrysowanie, rysowanie z wykorzystaniem szablonów;
malowanie palcami, z wykorzystaniem obu rąk;
wycinanie nożyczkami;
nawlekanie korali, makaronu, słomek, itp.

sprawność w zakresie motoryki małej:

wydzieranki papierowe;
nawijanie nici na szpulkę;
zbieranie małych elementów, np. grochu, koralików np. segregowanie wg. koloru itp.;
lepienie z plasteliny, modeliny, ciastoliny.

Jakie mogą być konsekwencje opóźnionej lateralizacji?

Kiedy dziecko ma opóźniony rozwój lateralizacji, gdy przyjmuje ona wariant lateralizacji nieustalonej, może to w znaczący sposób przekładać się na różne umiejętności. Skutkami opóźnionej lateralizacji mogą być m.in.:

trudności w różnicowaniu lewej i prawej strony;
trudności z orientacją w schemacie ciała;
problemy z orientacją w przestrzeni;
trudności z koordynacją wzrokowo-ruchową;

Powyższe trudności mogą się być przyczyną problemów w nauce pisania i czytania.

Przygotowała: Grabicka Danuta

Literatura:

1. Bogdanowicz M. ,,Leworęczność u dzieci”, Warszawa 1992, WSiP;

2. Bogdanowicz M „Lewa ręka rysuje i pisze. Ćwiczenia przygotowujące do pisania dla

dzieci leworęcznych”, Gdańsk 2003, Harmonia;

3. Czajkowska I., Herda K. ,,Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole”, Warszawa 1989,

WSiP S.A.;

5. Spionek H. Dziecko leworęczne. Warszawa 1964, Nasza Księgarnia ;

6. Marta Cholewińska-Dacka ,,Lateralizacja w rozwoju dziecka”, artykuł w Bliżej Przedszkola 12.219/2019

na skutek długotrwałej niedrożności nosa. Powietrze pobierane przez buzię nie zostaje oczyszczone, nawilżone i ogrzane, jak to się dzieje w przypadku oddychania przez nos. Oddychanie torem ustnym osłabia śluzówkę, wysusza ją i podrażnia. Wirusy i bakterie mają wówczas ułatwione zadanie i dziecko po raz kolejny zapada na infekcję górnych dróg oddechowych.